Endnu et besøg i Århus. Beroep voor niet-belanghebbenden
7 mei 2021
AbRvS 4 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:953. In het inmiddels roemruchte arrest van 14 januari 2021, ECLI:EU:C:2021:7 (St. Varkens in Nood) overwoog het HvJ EU over de uitlegging van het Verdrag van Aarhus onder meer: “Daarentegen verzet artikel 9, derde lid, van dat verdrag zich er wel tegen dat deze personen geen toegang tot de rechter kunnen hebben om zich te beroepen op ruimere rechten op inspraak in het besluitvormingsproces die alleen door het nationale milieurecht van een lidstaat worden verleend.”
De Afdeling begrijpt het oordeel van het Hof zo dat wanneer het nationale milieurecht ruimere rechten op inspraak in het besluitvormingsproces verleent dan aan “het betrokken publiek” (in de zin van het Verdrag van Aarhus) en aan een ieder het recht geeft zienswijzen over een ontwerpbesluit naar voren te brengen, artikel 9, derde lid, van het verdrag zich ertegen verzet dat leden van het publiek die een zienswijze hebben ingediend de toegang tot de rechter wordt onthouden. Ruimere inspraakrechten vindt men in Nederland bijvoorbeeld in de artikelen 3.8, lid 1, onder d, 3.31, lid 3, onder d, 3.33, lid 4, en 3.35, lid 4, Wro en artikel 3.12, lid 5, Wabo. Zie voor meer voorbeelden de uitspraak van de Afdeling.
De vraag is hoe ruim voor eenieder die toegang tot de rechter moet zijn (beroepsgronden alleen over procedurele inspraakkwesties dan wel over het hele besluit) en bij welke rechter (civiele of bestuursrechter) “eenieder” in zo’n geval toegang moet hebben. De Afdeling geeft hierop een antwoord, dat weliswaar helder is, maar wellicht ook anders had kunnen luiden. De Afdeling overweegt namelijk het volgende.
Anders dan is bepaald in artikel 8:1 Awb leidt het arrest van het Hof ertoe dat een niet-belanghebbende die op grond van een wettelijke bepaling op het terrein van het milieurecht een zienswijze naar voren heeft gebracht over een ontwerpbesluit, gelet op artikel 9, lid 3, Verdrag van Aarhus niet kan worden tegengeworpen dat hij geen belanghebbende is als bedoeld in artikel 1:2, lid 1, Awb, als hij vervolgens tegen het besluit beroep instelt. Dit behoeft aanpassing door de wetgever. Zolang zo’n wijziging van de wet er niet is, ligt het op de weg van de bestuursrechter die de bevoegde rechter is om over deze besluiten te oordelen te voorzien in een oplossing. Aan degene die bij een besluit geen belanghebbende is in de zin van artikel 1:2, lid 1, Awb, maar die tegen het ontwerpbesluit op basis van de hem in het nationale omgevingsrecht gegeven mogelijkheid wel een zienswijze heeft ingediend, zal in beroep niet worden tegengeworpen dat hij geen belanghebbende is. Ook de niet-belanghebbende die verschoonbaar geen of te laat een zienswijze heeft ingebracht tegen het ontwerpbesluit zal niet worden tegengeworpen dat hij geen belanghebbende is.
Volgens de Afdeling volgt uit HvJ EU St. Varkens in Nood niet eenduidig dat de beroepsgronden die naar voren gebracht kunnen worden bij de rechter, slechts de procedurele aspecten van de inspraakprocedure mogen betreffen. De Afdeling kiest daarom voor de lijn dat ook andere beroepsgronden dan beroepsgronden die de procedurele aspecten van de inspraakprocedure betreffen, mogen worden aangevoerd.
De Afdeling geeft wel een waarschuwing: de niet-belanghebbende kan in beroep nog wel oplopen tegen de relativiteitseis van artikel 8:69a Awb.
Wij zijn benieuwd of de wetgever de nu gekozen lijn zal volgen en dan de noodzakelijke wijziging van artikel 8:1 Awb zal doorvoeren, dan wel zal menen dat de civiele rechter in situaties als de onderhavige als restrechter zal kunnen optreden. In het laatste geval rijst de vraag of de bestuursrechter die “mening” zal opvolgen en de onderhavige uitspraak weer ongedaan zal maken.
Eerder oordeelde de Afdeling al dat een belanghebbende bij een bestemmingsplan, omgevingsvergunning, natuurvergunning, e.d. niet meer eerst een zienswijze hoeft in te dienen tegen het ontwerpbesluit om zijn of haar recht op beroep bij de bestuursrechter veilig te stellen. Zie ECLI:NL:RVS:2021:786. We zijn benieuwd hoe de spannende miniserie Århus i Offentlig Deltagelse i Beslutningsprocesser afloopt.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Rob